เมื่อครั้งที่แล้วเราพูดถึงฐานจิตกันไปว่า ญาณทั้งหลายจะไม่อาจเกิดขึ้นได้เลยถ้าจิตยังเข้าไม่ถึงฐานจิต
ฐานจิตคืออะไร เราจะเข้าถึงฐานจิตได้อย่างไร
ก่อนอื่นเราต้องรู้จักคำว่ากรรมฐานเสียก่อน กรรมฐานถ้าแปลตามรูปคำก็แปลว่าที่ตั้งของการงาน การงานที่ว่านี้คือการงานของจิต ก็คือการฝึกจิตให้เกิดความรู้
ในทางพุทธศาสนา องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าให้ความสำคัญกับจิตเป็นอันดับแรก
จะสุข จะทุกข์ล้วนอยู่ที่จิตเป็นผู้รับรู้และปรุงแต่งไปทั้งสิ้น ดังนั้น ถ้าไม่มาทำความรู้จัก มาทำความเข้าใจจิตจะไม่อาจพาตนให้พ้นทุกข์ไปได้ การฝึกจิต ทำความรู้จักจิตจึงเป็นสิ่งสำคัญ แต่จิตไม่มีตัวตน ไม่ทนอยู่นิ่ง มีความไหลไปได้ทุกที่ คิดไปได้ทุกเรื่องและอยู่เหนือการบังคับบัญชา อยู่ๆจะมาบังคับว่าให้หยุดคิด นี่เป็นเรื่องที่ทำได้ยาก หากไม่ฝึก ไม่ทำความรู้แจ้งให้เกิดขึ้น จิตย่อมพาไปสวรรค์ นรก สุข ทุกข์จึงเกิดขึ้นกับเจ้าของอยู่ตลอดเวลา
การฝึกจิต แม้จะบอกว่าอยู่นอกเหนือการบังคับบัญชา แต่ถ้าหมั่นทำขยันก็ทำ ขี้เกียจก็ทำ ทำจนจิตเข้าถึงฐานได้ เขาจะไปทำความรู้จักกับตัวเอง กระจ่างในตัวเองหรือที่เรียกว่ามีความรู้แจ้งคือวิปัสสนาญาณได้เกิดขึ้นแล้ว ความสงสัยจึงหมดไป ทุกข์จึงไม่อาจจับต้องได้อีก แต่การจะเข้าถึงทุกข์ไม่อาจจับต้องได้ก็ต้องทำการฝึกฝน นั่นคือการทำกรรมฐาน เพื่อเป็นที่ตั้งของการงานทางจิตนั่นเอง
กรรมฐานมีอยู่ 2 แนวทางในการฝึกคือสมถกรรมฐาน และวิปัสสนากรรมฐาน ใครจะเริ่มฝึกจากทางไหนก่อนก็ได้ตามอัธยาศัย จริตและบุพกรรมของแต่ละบุคคล แต่ไม่ว่าจะเริ่มฝึกจากทางไหนสุดท้ายต้องมาบรรจบกันอยู่ดี เรียกว่าทั้งสองทางต้องเกื้อกูลต่อกันนั่นเอง จะขาดอย่างหนึ่งอย่างใดไม่ได้
กรรมฐานเป็นชื่อกลางของการฝึกจิต ผู้ฝึกในสายเจริญปัญญาคือการตามพิจารณาจิตก่อนเรียกว่าเดินในสายวิปัสสนา เมื่อตามพิจารณาจิตจนสามารถทันเห็นความเกิดดับของจิตได้ นี่จิตจะเริ่มมีความตั้งมั่นขึ้นจึงสมารถทันเห็นความเกิดดับของจิตได้ ถือเป็นญาณที่ 4 ในวิปัสสนาญาณ 16 จิตสามารถเข้าตั้งมั่นในฐานจิตได้มั่นคงแล้ว ตอนนี้จิตจะสามารถเข้าถึงสมถได้ดีขึ้น การทำงานของจิตทั้งสองทางเริ่มขึ้นที่นี่
ส่วนผู้ที่ฝึกให้จิตสงบตั้งมั่นได้ก่อนด้วยกรรมฐาน 40 และอานาปานสติในสติปัฏฐาน 4 เพื่อให้ได้กำลังของจิตก่อนจึงเข้าถึงปัญญารู้แจ้งทีหลัง สายนี้เรียกว่า สมถกรรมฐาน เมื่อจิตเข้าถึงฐานได้มั่นคงดีแล้วจึงนำเอาความตั้งมั่นของจิตกลับมาพิจารณากายใจตนจนเกิดปัญญารู้แจ้งขึ้น เรียกว่าเกิดวิปัสสนาญาณ คือการรู้แจ้งในจิต รู้แจ้งว่าอะไรททำให้เกิดทุกข์ เห็นทุกข์ตามความเป็นจริงแล้ววางตัวทุกข์ได้
ทั้งสองแนวทาง จึงมีความจำเป็นแก่กันและ จึงมีผู้ฝึกอีกสายทางหนึ่งคือฝึกไปพร้อมกันเป็นแนวทางที่ 3 ผู้ฝึกในสายทางนี้จะทำสมถะตามรูปแบบ คือกำหนดเวลาฝึกไว้เมื่อถึงเวลาก็มาฝึกจิตทำสมถกรรมฐานเพื่อให้จิตมีความตั้งมั่นขึ้น ส่วนเวลาในชีวิตประจำวันมีสิ่งใดมากระทบกายใจก็ตามพิจารณาจิตไป เห็นประโยชน์เห็นโทษของการตั้งรับของจิตต่อสิ่งกระทบไป ตามรู้ว่าจิตมีอาการอย่างไร สามารถตั้งรับได้หรือไม่ได้ ไปรับเข้ามาปรุงแต่งให้เกิดอารมณ์ใดๆต่อ หรือสามารถรู้ทันและวางได้ก็ตามดู ตามรู้ไป จนเกิดปัญญารู้แจ้งในกองทุกข์ เห็นไตรลักษณ์ตามเป็นจริงไป นี่ก๋อึกทางหนึ่ง
ดังนั้น ไม่ว่าจะเริ่มด้วยวิธีการไหน สุดท้ายก็ลงที่เดียวกันคือเกิดอาสวักขยญาณคือญาณที่ทำให้หมดกิเลสอาสวทั้งหลายได้เหมือนกัน พ่อแม่ครูบาอาจารย์ที่ท่านถึงแล้วจึงไม่คัดค้านกัน แต่สอนแค่ให้ดูที่ตัวเองก็พอ ไม่ต้องไปวิพากษ์ วิจารณ์ผู้อื่น เพราะธรรมเป็นของใครของมัน ผู้บรรลุธรรมแต่ละคนอาจบรรลุธรรมที่ไม่เหมือนกัน ตามเหตุและปัจจัยของแต่ละคนไป ท่านเรียกว่า ปัจจัตตัง คือเป็นธรรมที่รู้ได้เฉพาะตน นั่นเอง
ในหนทางของนักปฏิบัติธรรมครูบาอาจารย์แต่ละองค์ เมื่อบรรลุธรรมด้วยหนทางใด ต่างก็นำหนทางที่ตนได้แล้ว ผ่านมาแล้ว จึงนำวิธีการนั้นๆมาสอนต่อตามวิถีที่ตนได้ ดังนั้น ครูบาอาจารย์แต่ละองค์จึงไม่สามารถบอกสอน หรือรับรองการสอนในแนวทางอื่นได้ เป็นเหตุให้ลูกศิษย์ที่ยังไม่เข้าถึงจุดนี้พากันถกเถียงและโต้แย้งผู้ปฏิบัติที่ไม่เข้ากับคำสอนที่ตนได้รับมาว่า นั่นไม่ใช่หนทาง นั่นไม่ถูกต้อง เลยเกิดความสับสนในหมู่ผู้เริ่มเข้ามาฝึกว่า อันไหนถูก อันไหนผิด
จึงอยากบอกว่า อย่าได้ถกเถียงกัน เพราะหนทางไป กทม. ยังมีได้ตั้งหลายทาง แต่ทุกเส้นทางที่ไปล้วนมีจุดจบที่ กทม. ทั้งสิ้น ขอแค่เป็นกาคเดินตามเส้นทางของอริยมรรคที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสอนไว้ นี่ล้วนไม่ผิดทางทั้งสิ้น จึงไม่ควรวิวาทะให้เกิดกรรมปรามาสมาขัดขวางทางเดินของตนเป็นดี
