- การเคารพยกย่องผู้สูงอายุ : ทัศนะจากครอบครัว ชุมชน และสังคม
การเคารพยกย่องเป็นการให้เกียรติแก่ผู้ที่ทำคุณประโยชน์คุณความดีและเป็นผู้เสียสละ การให้ความเคารพยกย่องยังหมายถึงการแสดงออกทางกายวาจาและใจต่อผู้ที่มีพระคุณ มีความสามารถ มีความรู้ และความเก่งกล้าที่อุทิศตนเพื่อส่วนรวมหรือผู้อื่น ในการศึกษาเรื่องการเคารพยกย่องผู้สูงอายุ เป็นส่วนสำคัญที่จะสะท้อนว่าสถานภาพทางสังคมของผู้สูงอายุเป็นอย่างไร เช่นเดียวกันกับการสัมภาษณ์ส่วนอื่นๆ คำตอบที่จะนำเสนอในส่วนนี้เป็นคำตอบจากตัวผู้สูงอายุที่เป็นผู้รับรู้ต่อการการยอมรับการเคารพยกย่อง โดยประเมินจากประสบการณ์สิ่งที่สังเกตเห็น เริ่มตั้งแต่ครอบครัวของตนเองออกไปสู่ภายนอก คือชุมชนและสังคม การสัมภาษณ์โดยตรงจากผู้สูงอายุเกี่ยวกับเรื่องการเคารพยกย่องจะสามารถได้ข้อมูลและข้อเท็จจริงค่อนข้างมากกว่าการสัมภาษณ์ผู้อื่นที่ยังไม่เป็นผู้สูงอายุ ไม่ว่าจะเป็นสมาชิกในครอบครัวหรือคนทั่วๆ ไป ทั้งนี้เพราะการถามคำถามนี้ย่อมจะไม่มีใครกล้าตอบตรงๆ ว่าไม่เคารพยกย่อง เพราะจะสวนทางของกระแสค่านิยมและบรรทัดฐานของสังคมไทยที่ยังมีระบบความเชื่อด้านการเคารพผู้อาวุโสตามลักษณะโครงสร้างทางสังคมของไทย ซึ่งคาดว่าผู้ตอบจะต้องเสนอข้อมูลในทางบวกมากกว่า ดังนั้นการศึกษาในส่วนนี้จึงเป็นการตรวจสอบข้อเท็จจริง ตลอดจนต้องการทราบเหตุผลว่าผู้สูงอายุได้มีความคิดอย่างไรจากตัวผู้สูงอายุเอง
ผลจากการศึกษาพบว่าผู้สูงอายุเกือบทั้งหมดเชื่อว่าตนเองได้รับการเคารพยกย่องจากครอบครัว ชุมชนและสังคม มีเพียง 4 ราย ที่ยืนยันว่าไม่เคยได้รับการยกย่องจากใครเลย และมีอีกหนึ่งรายที่ไม่แน่ใจว่าได้รับการเคารพยกย่องหรือไม่ ส่วนผู้สูงอายุที่เชื่อว่าตนเองได้รับการยกย่องได้แสดงเหตุผลต่างๆ สามารถสรุปเป็นประเด็นสำคัญ ดังนี้
- เพราะประพฤติตัวเหมาะสม ผู้สูงอายุหลายคนได้ยกตัวอย่างเลี้ยงลูกดีจนเพื่อนบ้านจดจำเอาเป็นตัวอย่าง เช่น ช่วยครอบครัวทำงานบ้าน เลี้ยงหลาน ไม่กล่าวสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ ไม่จู้จี้ขี้บ่น วางตัวให้ลูกหลานเกรงใจและไม่ข้องเกี่ยวกับสิ่งเลวร้าย ไม่เกเร ไม่เคยดุด่า ไม่คดโกง ซื่อสัตย์ ขยันอดทน ทำงานอยู่ตลอดเวลา ไม่ทำตัวให้ใครรังเกียจ เพราะการทำตัวอย่างเหมาะสมตามวัยดังกล่าวจึงได้รับการเคารพยกย่องจากลูกหลานและสังคม
- เพราะเป็นผู้มีประสบการณ์ มีความรู้ ความสามารถ ผู้สูงอายุจำนวนมากเชื่อว่าการมีประสบการณ์จากการทำงานและมีประสบการณ์ในชีวิตทำให้ลูกหลานมีความศรัทธาและยอมรับในความรู้ความสามารถ จนมีผู้มาขอคำแนะนำปรึกษา ทั้งลูกหลานและคนทั่วไป ประสบการณ์และการมีความรู้จึงเป็นสาเหตุหนึ่งที่เชื่อว่าลูกหลานและคนทั่วไปให้ความเคาระยกย่องอยู่ในขณะนี้
- เพราะเป็นคนดีอยู่ในศีลในธรรม การประพฤติตัวเป็นผู้สูงอายุที่ดีเข้าวัดคือศีล ไม่เกะกะเร ไม่เมาเหล้าเมายา จะเป็นปัจจัยสำคัญที่ลูกหลานและสังคมยอมรับในคุณสมบัตินี้ เวลามีงานบุญก็จะไปร่วมงานไม่ขาด การเป็นสมาชิกชมรมวัดหรือเป็นกรรมการวัด เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงพฤติกรรมที่ดี ใฝ่ใจในศาสนา เป็นการแสดงออกให้เห็นเป็นตัวอย่างของผู้ประพฤติชอบลูกหลานมีความเกรงใจและเคารพยกย่องศรัทธา ส่วนชุมชนและสังคมก็สังเกตเห็นว่าเป็นคนดีอยู่ในธรรม
- เพราะเป็นผู้เสียสละและอุทิศตนเพื่อชุมชน ผู้สูงอายุหลายคนเชื่อว่าการอุทิศตนเพื่อส่วนรวม เช่น การเป็นลูกเสือชาวบ้าน เป็นกรรมการวัด เป็นที่ปรึกษาหรือเป็นกรรมการพัฒนาหมู่บ้าน เป็นการทำงานเพื่อชุมชนและสังคม ลูกหลานและชาวบ้านต่างยอมรับทั้งความสามารถและคุณความดีที่ทำประโยชน์ให้แก่ชุมชน จึงได้รับการยกย่องให้ความเคารพนับถือ สำหรับผู้ที่มีความศรัทธาในสาธารณกุศล เช่น การบริจาคที่ดิน ทรัพย์สินเงินทอง ทำบุญทำทาน เพื่อค้ำจุนศาสนาก็จะถือว่าเป็นบุคคลที่สังคมยอมรับ เพราะเป็นผู้เสียสละและอุทิศเพื่อส่วนรวม
- เพราะเป็นผู้มีน้ำใจดี เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ผู้สูงอายุหลายคนได้ให้เหตุผลว่า การที่ตนเองเป็นผู้เอื้อเฟื้อช่วยเหลือผู้อื่นที่ตกทุกข์ได้ยาก หรือมีนิสัยชอบแบ่งปันอาหาร ทรัพย์สินสิ่งของให้คนอื่น แสดงถึงการมีน้ำใจเกื้อกูลผู้อื่นทำให้ผู้อื่นเห็นว่าเป็นบุคคลน่าเคารพยกย่องสรรเสริญ เวลาไปที่ไหนๆ ก็มีคนยกมือไหว้ มีงานบุญงานกุศลก็เชิญไปร่วม ซึ่งเป็นการแสดงออกการเคารพยกย่องทั้งจากครอบครัวและสังคม
- เพราะประสบความสำเร็จในการเลี้ยงลูกดี ผู้สูงอายุส่วนใหญ่เชื่อว่าตนเองเลี้ยงลูกมาด้วยความสามารถ ให้การอบรมสั่งสอน ให้ความรักความเอาใจใส่จนเติบใหญ่ ลูกหลานก็เชื่อฟังเป็นอย่างดี จึงให้ความเคารพยกย่องทั้งในครอบครัว ญาติและเพื่อนบ้าน นอกจากนี้ผู้สูงอายุยังกล่าวอย่างภาคภูมิในว่าการอบรมเลี้ยงดูเป็นเรื่องสำคัญ เช่นเดียวกับการส่งเสียให้ลูกได้เรียนหนังสือจนสามารถทำงานได้ นับเป็นเหตุผลหนึ่งที่เชื่อว่าเพราะคุณสมบัติเหล่านี้ทำให้ได้รับการเคารพยกย่อง
- เพราะเป็นผู้ขยันทำมาหากิน ความสำเร็จของชีวิตที่ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ภาคภูมิใจ คือการทำงานด้วยความขยันอดทนจนสามารถสร้างตัวเลี้ยงลูกให้เติบใหญ่ คนทั่วไปมักจะชมผู้สูงอายุที่มีความขยันทำงานไม่หยุด แม้จะเป็นผู้สูงอายุแล้วก็ตาม จนบางครั้งบุตรหลานต้องห้ามปราม ไม่ต้องการให้ทำงาน เพราะมีพฤติกรรมที่อดทนขยันนี้เองจึงเป็นตัวอย่างที่ดี ลูกหลานมักจะต้องมาขอคำปรึกษาเรื่องทำมาหากินเสมอๆ จึงเป็นการให้ความสำคัญแม้จะอายุ ก็ยังมีลูกหลานเคารพเชื่อฟังยกย่องเสมอ
- 8. เพราะการเป็นผู้อาวุโส ผู้สูงอายุเชื่อว่า “การเป็นผู้สูงอายุ” นั่นเอง คือสัญลักษณ์ที่ลูกหลาน ชุมชนและสังคมยอมรับและให้การเคารพยกย่องโดยให้เหตุผลสนับสนุนคือ ผู้สูงอายุไม่ว่าจะเป็นใคร เป็นผู้ที่ผ่านโลกมามาก มีประสบการณ์ เป็นผู้ผลิตและสร้างสังคมมาก่อน ผู้สูงอายุจึงได้รับเชิญไปร่วมพิธีรดน้ำดำหัวในวันตรุษสงกรานต์ โดยชาวบ้านต่างมาแสดงความคาราวะเชิดชูเกียรติและเป็นการแสดงความกตัญญูกตเวทีที่ได้ทำคุณความดีมาแล้วในอดีต ดังนั้น “การเป็นผู้สูงอายุ” ในความหมายนี้หมายถึงผู้อาวุโสสังคมไทยยังยึดหลักอาวุโสอยู่ ผู้สูงอายุจึงได้รับการยอมรับให้เป็นผู้มีเกียรติ เป็นเสาหลักของชาวบ้านและของชุมชน เพราะการได้ทำคุณประโยชน์ให้ทั้งครอบครัวและสังคมมาก่อน
กล่าวโดยสรุป ผู้สูงอายุส่วนใหญ่มั่นใจว่า “ผู้สูงอายุ” ซึ่งรวมถึงตนเองนั้นยังคงมีเกียรติ ศักดิ์ศรี และได้รับการยกย่องเพราะเป็นผู้คิดชอบปฏิบัติชอบและเป็นผู้นำมาก่อน ด้วยเหตุผลทั้ง 8 ประการข้างต้น สนับสนุนสิ่งที่สังคมไทยยังคงให้ความเคารพยกย่องผู้สูงอายุ แม้จะเป็นผู้ที่หมดหน้าที่ในการผลิต สวมบทบาทและมีสถานภาพเป็นผู้สูงอายุแล้วก็ตาม
สำหรับผู้สูงอายุที่ตอบว่า ไม่เคยได้รับการเคารพยกย่องจากใครนั้น เป็นการประเมินว่าขณะที่เป็นผู้สูงอายุจะไม่ได้ทำประโยชน์อะไรอีก คงไม่มีใครให้ความสนใจเพราะสุขภาพร่างกายเสื่อมโทรมทำกิจกรรมใดไม่ได้ลูกหลานคงไม่ให้ความสำคัญเพราะการเป็นผู้ที่มีอายุมาก ทำงานหาเงินไม่ได้ ก็เป็นเพียงผู้บริโภค แม้อดีตจะเคยทำคุณความดี เลี้ยงลูกจนเติบโตแต่ปัจจุบันคงไม่มีใครทำความสำคัญอีกต่อไป ถ้าจะมีคนยกย่องก็คงเป็นลูกหลานเท่านั้น ส่วนสังคมหรือชุมชนไม่ทราบว่าจะคิดอย่างไรต่อตน เพราะเป็นเรื่องของจิตใจที่คาดเดาไม่ได้ ทุกวันนี้อยู่กับลูกหลานก็เหมือนต่างคนต่างอยู่ไม่ทราบและไม่ค่อยสังเกตว่าเขายกย่องหรือไม่ บางครั้งคิดแล้วอยากตายไม่รู้จะอยู่ไปทำไม
