ผมเขียนบทความนี้เพราะเห็นปัญหานี้เกิดขึ้นมานานในรพ. แต่ไม่ได้รับการแก้ไขเท่าที่ควร ทำให้เกิดผลกระทบต่อผู้ป่วยมากมาย จากความผิดพลาดในการรักษาพยาบาลในช่วงที่มีการเริ่มทำงานของบุคลากรใหม่ แพทย์ใหม่ พยาบาลใหม่ เภสัชกรใหม่ ล้วนแต่เพิ่งจบมาทำงานใหม่ยังไม่มีประสบการณ์ทำให้น้องใหม่เหล่านี้โดยเฉพาะน้องที่มีความรับผิดชอบสูงทำให้เกิดความเครียดหลายคนลาออก หลายคนเบนเข็มชีวิตไปทำอาชีพอื่นก็มีถือเป็นความสูญเสียที่ยิ่งใหญ่เพราะกว่าที่จะสร้างบุคลากรเหล่านี้ขึ้นมาใช้เวลานานและค่าใช้จ่ายสูง
ผมขอฝากบทความที่เขียนขึ้นมานี้เพื่อเผยแพร่ให้พี่ๆทุกคนกรุณาช่วยดูแลน้องใหม่ให้ดี จะได้เป็นกำลังสำคัญในการดูแลรักษาผู้ป่วยต่อไปครับ
หมอณุ
ทุกๆปีในรพ.มักมีช่วงที่จะมีการเสียชีวิตของคนไข้ที่ดูเหมือนว่าค่อนข้างจะสูงกว่าช่วงอื่นๆจนเจ้าหน้าที่บางคนเปรียบเปรยว่าเป็นฤดูใบไม้ร่วงซึ่งพบว่าจะเป็นช่วงเวลาที่มีการหมุนเวียนของบุคลากรทางการแพทย์ที่เพิ่งจบมาใหม่ทั้งแพทย์ พยาบาลและวิชาชีพอื่นๆ เชื่อว่ายังไม่มีความชำนาญในการดูแลรักษาคนไข้ตลอดจนความเข้าใจในระบบการทำงานของรพ.ยังไม่ดีพอ จึงทำให้เกิดความผิดพลาดในการรักษาพยาบาลได้ง่าย
ผมจึงให้ความสำคัญกับการปฐมนิเทศน์บุคลากรที่เข้ามาทำงานใหม่ให้เข้าใจระบบการทำงานของเรา ไม่ว่าจะเป็นเรื่องความปลอดภัยของคนไข้การอยู่เวรนอกเวลา การขอรับคำปรึกษาทางการแพทย์ (consultation) การบริหารความเสี่ยงรวมถึงแนวปฏิบัติต่างๆที่รพ.ได้จัดทำขึ้นเพื่อให้เกิดความปลอดภัยต่อคนไข้ บุคลากรทางการแพทย์ทุกคนโดยเฉพาะแพทย์ พยาบาลจำเป็นต้องผ่านการกำกับดูแลอย่างใกล้ชิดจากรุ่นพี่ๆจนกระทั่งมั่นใจว่าสามารถให้การดูแลรักษาคนไข้ได้จึงจะอนุญาตให้ทำงานตามลำพังได้โดยต้องคำนึงถึงความปลอดภัยของคนไข้เป็นสำคัญ
รพ.น่านได้ถือหลักการของอ.นพ.บุญยงค์ วงค์รักมิตร ที่ใช้กันมายาวนานกว่า 50 ปีว่า “สอนให้จำ ทำให้ดู อยู่ให้เห็น” ผมเห็นว่าเป็นประโยชน์อย่างมากในการนำมาปฏิบัติกับบุคลากรที่จบมาใหม่
“สอนให้จำ” หมายถึงมีการสอนด้านทฤษฎีให้น้องใหม่ได้เข้าใจอย่างถ่องแท้ โดยเฉพาะเมื่อมีการดูแลคนไข้จริงๆเนื่องจากความรู้ที่ได้จากตำราและโรงเรียนแพทย์นั้นจำเป็นต้องนำมาประยุกต์เพื่อใช้รักษาคนไข้เนื่องจากคนไข้แต่ละคนมีความแตกต่างกัน ต้นทุนชีวิตที่ไม่เหมือนกันทั้งด้านความรู้ สภาพร่างกายและจิตใจจึงจำเป็นต้องเข้าใจและให้การดูแลที่เหมาะสมสำหรับแต่ละคน
“ทำให้ดู” หมายถึงจะต้องมีการทำหัตถการต่างๆที่ใช้รักษาคนไข้ให้น้องใหม่ได้เห็นและจดจำโดยเริ่มตั้งแต่ข้อบ่งชี้ ข้อควรระวังและข้อห้ามในการทำหัตถการนั้นๆเพื่อให้มั่นใจว่าปลอดภัยและที่จำเป็นอย่างยิ่งต้องรู้ถึงภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นจากการทำหัตถการนั้นเพื่อการติดตามดูคนไข้จนมั่นใจว่าปลอดภัย แล้วจึงแสดงขั้นตอนการทำอย่างละเอียดตั้งแต่การอธิบายให้คนไข้ ญาติเข้าใจและอนุญาตให้ทำหัตถการได้พร้อมเซ็นต์ใบยินยอมเพื่อรับการรักษา การจัดท่าคนไข้ การระงับความเจ็บปวดและทำเป็นขั้นตอนพร้อมอธิบายให้เข้าใจจนเสร็จ การติดตามอาการหลังทำหัตถการ ทุกขั้นตอนจะต้องมั่นใจว่ารุ่นน้องเข้าใจและสามารถทำได้ด้วยตนเองโดยในการทำหัตถการครั้งแรกๆควรต้องทำภายใต้การกำกับดูแลของรุ่นพี่จนเกิดความมั่นใจและพี่ๆก็มั่นใจว่าน้องสามารถทำได้ด้วยตนเองแล้วจึงจะอนุญาตให้ทำหัตถการเองได้เพื่อให้เกิดความปลอดภัยต่อคนไข้แต่ที่สำคัญที่สุดคือ
“อยู่ให้เห็น” หมายความว่าเมื่อน้องทำหัตถการใดๆเพื่อรักษาคนไข้แล้วเกิดปัญหาแทรกซ้อนหรือเกิดความไม่มั่นใจต้องการความช่วยเหลือหรือคำแนะนำจากรุ่นพี่ ถือว่าจะต้องมีการตอบสนองจากรุ่นพี่ทุกครั้งที่น้องต้องการความช่วยเหลือ สำหรับผมแล้วถือเป็นเกียรติอย่างยิ่งที่น้องๆตามมาช่วยดูแลคนไข้เพราะการช่วยชีวิตคนนั้นสำคัญเหนือสิ่งอื่นใดและยังช่วยให้น้องๆเกิดความมั่นใจและลดความเครียดความกังวลลงอย่างมากที่มีพี่มาช่วยดูแลคนไข้ เช่นเดียวกันบ่อยครั้งที่ผมต้องตามน้องๆมาช่วยดูแลรักษาคนไข้เช่นกัน คนไข้และญาติจะรู้สึกอุ่นใจเมื่อเห็นแพทย์หลายๆคนโดยเฉพาะแพทย์ที่อาวุโสที่คนไข้รู้จักหรือได้ยินชื่อเสียงมาช่วยกันดูแลรักษา สร้างความสัมพันธ์อันดีงามระหว่างแพทย์กับคนไข้และญาติได้เป็นอย่างดี
ผมยังจำได้ว่ามีเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นครั้งหนึ่งเมื่อหลายปีผ่านมาแล้ว เวลาประมาณตีสี่กว่าผมได้รับโทรศัพท์จากห้องผ่าตัดรพ.ว่าสูติแพทย์รุ่นน้องที่กำลังผ่าตัดคลอดต้องการความช่วยเหลือด่วนเนื่องจากรกฝังลึกทะลุไปถึงผนังกระเพาะปัสสาวะ คนไข้เสียเลือดมากผมรีบเดินทางจากบ้านไปรพ.ทันทีระหว่างทางก็คิดทบทวนว่าจะต้องวางแผนการรักษาอย่างไรบ้าง เมื่อไปถึงพบว่าคนไข้ได้เลือดไปมากกว่า20ขวดแล้ว แต่สัญญานชีพยังค่อนข้างดี(เนื่องจากคุณแม่ส่วนใหญ่เป็นคนปกติและมีสุขภาพดีจึงสามารถทนต่อภาวะแทรกซ้อนเช่นการเสียเลือดได้มากกว่าคนไข้อื่นๆด้วยเหตุผลเดียวกันนี้จึงเป็นเรื่องที่น่าเศร้ามากถ้าต้องสูญเสียคุณแม่ไป) น้องหมอดูท่าทางอิดโรยมากเพราะผ่าตัดมาร่วมสามชม.และเผชิญกับปัญหาใหญ่ เหนื่อยทั้งกายทั้งใจ น้องบอกว่าคนไข้ตั้งครรภ์ครั้งที่สาม สองท้องแรกได้รับการผ่าตัดคลอดโดยน้องเป็นคนทำ ครรภ์นี้มีโดยบังเอิญเพราะลูกคนที่สองอายุยังไม่ถึงขวบอาการระหว่างตั้งครรภ์ปกติ อายุครรภ์ใกล้ครบกำหนด เกิดเจ็บครรภ์กระทันหันจึงได้ผ่าตัดฉุกเฉินตั้งแต่ตีหนึ่งเศษ เด็กสมบูรณ์ดี แต่พบว่ารกฝังลึกทะลุไปถึงผนังกระเพาะปัสสาวะ จึงได้ตัดมดลูกออกบางส่วนแต่ยังคงมีเลือดออกจากเนื้อมดลูกส่วนที่เหลือผมขอให้น้องออกไปล้างหน้าล้างตาพักผ่อนสักพัก ผมเข้าทำการผ่าตัดแทนและให้ตามแพทย์เฉพาะทางระบบเดินปัสสาวะมาช่วยด้วย การทำผ่าตัดเพื่อหยุดเลือดค่อนข้างยากและซับซ้อน เกิดมีปัญหาแทรกซ้อนจำเป็นต้องผ่าตัดเอากระเพาะปัสสาวะออกและใส่สายที่ท่อไตทั้งสองข้างเพื่อระบายปัสสาวะ การผ่าตัดเสร็จสิ้นราวๆแปดโมงเช้าเศษ คนไข้ได้เลือดไปกว่าสามสิบขวด ต้องดูแลต่อในหอผู้ป่วยหนักและเสียชีวิตในที่สุด ผมจำได้ว่าเช้านั้นเมื่อออกจากห้องผ่าตัดได้พบสามีและญาติคนไข้ซึ่งเป็นคนที่ผมรู้จักดี ผมได้อธิบายให้ฟังเกี่ยวกับปัญหาที่เกิดขึ้นและการดูแลรักษาต่อทั้งหมดยกมือไหว้และกล่าวขอบคุณที่เห็นแพทย์มาช่วยกันรักษาหลายคนและเข้าใจว่าคนไข้มีอาการรุนแรงจริงเมื่อคนไข้เสียชีวิตทุกคนกล่าวเป็นเสียงเดียวกันว่าขนาดหมอพิษณุมาช่วยแล้วยังไม่รอดแสดงว่าถึงที่สุดแล้ว ทุกคนเข้าใจ ยอมรับและไม่สงสัยในการดูแลรักษาแต่อย่างใดสำหรับน้องหมอได้เข้าใจถึงวัฒนธรรมอันดีงามนี้และเชื่อว่าจะช่วยกันรักษาต่อเนื่องไปอย่างไม่สิ้นสุด ผมเป็นรุ่นพี่ที่ทำงานอยู่รพ.แห่งนี้ก่อนที่น้องจะมาถึงสิบปี ย่อมต้องมีชื่อเสียงและเป็นที่ยอมรับมากกว่าน้องที่เพิ่งจบมาทำงานที่รพ. เราได้เรียนรู้อย่างมากมายสำหรับกรณีคนไข้คนนี้ตั้งแต่เรื่องปัญหาแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้ในกรณีตั้งครรภ์หลังผ่าตัดคลอด การวินิจฉัยภาวะแทรกซ้อนการวางแผนการรักษาและอื่นๆอีกมากมาย ที่สำคัญที่สุดคือเรื่องการทำงานเป็นทีมที่ยึดถือเอาคนไข้เป็นศูนย์กลางย่อมสำคัญเหนือสิ่งอื่นใดถ้าทุกรพ.สามารถทำสิ่งเหล่านี้ให้เกิดขึ้นจนเป็นวัฒนธรรมที่ดีงามแล้วผมเชื่อมั่นว่าฤดูใบไม้ร่วงในรพ.จะหายไปอย่างแน่นอน จะมีแต่ความสุขและรอยยิ้มของทุกคนจากการทำงานด้วยหัวใจ แม้บางครั้งเราอาจต้องสูญเสียคนไข้แต่ถ้าเราได้ทำงานอย่างเต็มความรู้ความสามารถ ด้วยความระมัดระวังและปรารถนาดีต่อคนไข้แล้วก็คงต้องยอมรับและนำมาเป็นกรณีศึกษาเพื่อหาแนวทางป้องกันสำหรับคนไข้คนอื่นๆต่อไป
“ขอบคุณที่เป็นคนดี”
นพ.พิษณุ ขันติพงษ์
