ไม้ใกล้ฝั่ง: สถานภาพและบทบาท ผู้สูงอายุไทย
ปรีชา อุปโยคิน
ความนำ
โครงการศึกษาวิจัยครบวงจร เรื่อง “ไม้ใกล้ฝั่ง: สถานภาพและบทบาท ผู้สูงอายุไทย” เป็นการวิจัยทางด้านสังคมศาสตร์และประชากรศาสตร์ ในเรื่องคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในประเทศไทยซึ่งจะทำการศึกษาให้ครอบคลุมถึงประชากรที่อยู่ในชนบททั่วประเทศไทย โดยมีวัตถุประสงค์ดังนี้
- การศึกษาภาวะสุขภาพอนามัย และการดูแลตนเองเกี่ยวกับสุขภาพอนามัยของผู้สูงอายุ
- สถานภาพและบทบาทในสังคมของผู้สูงอายุ
- การเกื้อหนุนทางสังคมแก่ผู้สูงอายุ
ผลงานวิจัยที่เป็นประโยชน์ทางวิชาการและหน่วยงานที่เกี่ยงข้องจักได้นำไปประยุกต์เป็นข้อมูลในการกำหนดนโยบายและแนวทางดำเนินงานแก่ผู้สูงอายุไทยให้ดำรงชีพได้อย่างมีคุณภาพ มีความสุข และมีศักดิ์ศรี สมตามความต้องการของผู้สูงอายุไทยทุกคน
การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาเฉพาะผู้สูงอายุที่อยู่ในเขตภาคกลาง โดยเป็นการศึกษาระดับลึกเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูล เฉพาะภาคกลาง 3 จังหวัด คือจังหวัดสุพรรณบุรี จังหวัดสระบุรี และจังหวัดสิงห์บุรี ผู้วิจัยได้รับความร่วมมืออย่างดีจากผู้สูงอายุกลุ่มตัวอย่าง และได้รับความอนุเคราะห์ในการประสานงานเพื่อให้การทำวิจัยครั้งนี้สำเร็จลุล่วงด้วยดีจากเจ้าหน้าที่สาธารณสุข และข้าราชการทั้งในระดับจังหวัด อำเภอ และตำบลอีกทั้งยังได้รับความร่วมมืออย่างดีจากกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้นำชุมชนในตำบล และหมู่บ้าน ที่เป็นพื้นที่เก็บข้อมูล
การนำเสนอผลการวิจัยเรื่องนี้ ผู้วิจัยได้วิเคราะห์และตีความ ประเด็นคำถามที่สำคัญๆ ตามกรอบแนวคิดที่ได้กำหนดไว้เป็นแนว คำถามการวิจัยจำนวน 50 ข้อ โดยคำถามทุกข้อได้สร้างขึ้นจากกรอบแนวคิด ทางทฤษฎีจะนำเสนอต่อไป
ประชากรในกลุ่มตัวอย่างในการศึกษาครั้งนี้ได้อิงประชากรตัวอย่างจากโครงการวิจัยเชิงปริมาณ ซึ่งได้สำรวจและเก็บข้อมูลล่วงหน้าไปก่อนแล้วประมาณ 6 เดือน โดยมีประชากรตัวอย่างเป็นผู้ที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป ทั้งชาย และหญิง ซึ่งอาศัยในพื้นที่ นอกเขตเทศบาลเฉพาะภาคกลาง ของประเทศไทยมีการเลือกกลุ่มตัวอย่างเป็นการสุ่มแบบหลายชั้น (Multi-stage Sampling)
ขั้นแรก สุ่มตัวอย่างจังหวัดโดยวิธี Probability Proportional to size (PPS) ซึ่งเลือกได้จังหวัดสุพรรณบุรี สระบุรี และ สิงห์บุรี
ขั้นสอง สุ่มตัวอย่างอำเภอในแต่ละจังหวัด เพื่อเป็นตัวแทนของแต่ละ จังหวัด โดยใช้วิธี PPS เช่นกัน โดยเลือกได้ 3 อำเภอในจังหวัดสุพรรณบุรี 3 อำเภอ ในจังหวัดสระบุรี และ 1 อำเภอในจังหวัดสิงห์บุรี
ขั้นสาม คณะผู้วิจัยพร้อมด้วยข้าราชการประจำอำเภอ ได้ร่วมพิจารณา เลือกตำบล และหมู่บ้านที่จะศึกษาโดยให้ความสำคัญจากการให้ความร่วมมือของข้าราชการ ประจำสถานีอนามัย กำนัน ผู้ใหญ่บ้านในแต่ละท้องที่
ขั้นที่สี่ เดินทางไปยังหมู่บ้านที่คณะผู้วิจัยได้เดินทางไปเก็บข้อมูลเชิงปริมาณมาแล้ว โดยสุ่มให้มีขนาดประชากรเล็กลงประมาณร้อยละ 10 จากจำนวนประชากร 771 คน ได้ประชากรตัวอย่าง สำหรับการวิจัยครั้งนี้ 88 คน ส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุจากจังหวัดสุพรรณบุรี 44 คน จังหวัดสระบุรี 24 คน และ จังหวัดสิงห์บุรี 20 คน
เครื่องมือในการสัมภาษณ์แบบลึก (In-depth Interview) ประกอบด้วยคำถาม 50 ข้อ โดยคำถามทั้งหมดนี้ได้ปรับปรุง ภายหลังที่ได้ทดสอบจนเชื่อมั่นว่า สามารถใช้เป็นแนวคำถามสำหรับผู้สูงอายุในพื้นที่ภาคกลางได้ นอกจากนี้ยังสามารถตอบประเด็นปัญหาการวิจัยและครอบคลุมวัตถุประสงค์ของการวิจัยคือ (1) ต้องการศึกษา สถานการณ์ปัจจุบันของสถานภาพและบทบาทในสังคมผู้สูงอายุ ในมิติทางสังคมและวัฒนธรรม (2) ต้องการทราบกระบวนการเปลี่ยนแปลง ด้านบทบาทและหน้าที่ภายหลังเป็นผู้สูงอายุ ในสถานการณ์ปัจจุบัน และแนวโน้มในอนาคตจากวัตถุประสงค์หลักดังกล่าว
การวิจัยเรื่อง “ไม้ใกล้ฝั่ง: สถานภาพและบทบาท ผู้สูงอายุไทย” ฉบับนี้จะช่วยให้เข้าใจถึงสถานภาพและบทบาทผู้สูงอายุไทยได้มาขึ้นไม่มากก็น้อย สิ่งที่สำคัญที่สุดของการวิจัยเรื่องนี้คือ ต้องการสะท้อนชีวิตจริงของผู้สูงอายุไทยในพื้นที่ชนบทภาคกลางว่ามี สภาพนอกจากจากจะเป็นข้อมูลพื้นฐานที่สำคัญแล้ว ยังช่วยให้ผู้อ่านได้เห็นภาพรวมของสถานการณ์ทางสังคมเศรษฐกิจ และวัฒนธรรมที่มีอิทธิพลต่อแบบแผนการดำเนินชีวิตของผู้สูงอายุ ในปัจจุบันและแนวโน้มต่อไปในอนาคต
———————————————–
